بررسی اثربخشی گروه درمانی شناختی رفتاری بر کنترل خشم بیماران 20 تا 40سال
بررسی اثربخشی گروه درمانی شناختی رفتاری بر کنترل خشم بیماران 20 تا 40سال مبتلا به سوء مصرف مواد تحت درمان نگهدارنده با متادون
خلیل رحیمی1 ، فاطمه مهرجو2
1.کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، ساوه ،ایران(نویسنده مسئول)
- کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، ساوه ،ایران چکیده:
زمینه وهدف:این پژوهش با هدف تعین اثر بخشی گروه درمانی شناختی بر کنترل خشم بیماران مبتلا به سوءمصرف مواد تحت درمان با متادون انجام شده است.
مواد و روش ها:
پژوهش حاضر از نوع نیمه ازمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل بود و بر روی 12 نفراز بیماران مراجعه کنند گان به کلینیک درمان اعتیاد گلستان نوین شهر مشهد انتخاب شدند وبطور تصادفی در دو گروه کنترل و ازمایش به مدت 10 جلسه 45 دقیقه ای در معرض گروه درما نی شناختی قرار گرفتن ابزار گرد اوری مقیا س درجه بندی عددی خشم اسپیلبرگر1999 نمره کلی خشم، خرده مقیاس حالت خشم، صفت خشم، کنترل بیان خشم بود تجزیه وتحلیل دادها با آزمون تحلیل کواریانس وبه کمک نرم افزار spssصورت گرفت.
یافته ها:
نتایج پیش فرضهای آماری نشان داد که پیش شرط تساوی واریانسها با استفاده از ازمون لوین وازمون یکسا نی شیب خط رگرسیون برای گروهای ازمایشی وکنترل در نمره کلی خشم وسه خرده مقیاس آن یعنی حالت خشم صفت خشم وبیان وکنترل خشم یکسان استp<0/05).(نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین های نمرات خشم شرکت کنندگان بر حسب عضویت گروهای در مرحله پس ازمون با 99 درصد اطمینان در سطح خطای 01/0 معنی دار می باشد. میزان تاثیر این مداخله99/0 بوده است میزان تاثیر این مداخله برای خرده مقیاس حالت خشم (63/0بوده است و برای خرده مقیاس صفت خشم60/0 بوده وبرای خرده مقیاس بیان وکنترل خشم 67/0 بوده است.
نتیجه گیری:
نتایج پژوهش نشان دهنده اثربخشی گروه درمانی شناختی در کاهش خشم بیماران تحت درمان با متادون بوده است.
کلید واژه:
خشم، گروه درمانی شناختی رفتاری، سوء مصرف مواد.
مقدمه
به نظر اسپیلبرگرو همکاران(2003به نقل از خدایاری فرد و همکاران 1386)خشم یک حالت روانی _زیستی است که با تنش عضلانی و بر انگیختگی سیستم عصبی خودکار همراه است. وی در تعریف خشم دو حالت خشم و صفت خشم را از هم متمایز میکند:حالت خشم به واکنشهای خشمگینانه ای گفته میشود که در پاسخ به یک محرک برانگیزاننده بوجود می آیند وشدت ان با توجه به ماهیت محرک و صفت های شخصیتی افراد از تحریک پذیری خفیف تا خشم شدید تغیر می کند اما صفت خشم به یک صفت شخصیتی اشاره داردکه افراد مستعد آن بسیاری از موقعیت ها را تهدید آمیز و محروم کننده ارزیابی کرده و گرایش مداومی به واکنشهای خشمگین دارند.دفن باخر و اوتتینگ لینجو موریس(1996)اظهار داشتند افراد با صفت خشم بالا نه تنها خشم را به طور مکررو شدید تجربه میکنند بلکه پیامدهای منفی بیشتری را در نتیجه این خشم خود تجربه میکنند. جایگاه خشم در علم روانشناسی بسیار حساس می باشد و می تواند ریشه بسیاری از اختلالات روانی محسوب شود.ابراز خشم میتواند منجر به تعارض های خانوادگی بین فردی، شغلی و ارزیابی منفی دیگران از فرد خود پنداره منفی واعتماد به نفس پایین گردد.
خشم یکی از هیجان های پیچیده ی انسان و واکنشی متداول نسبت به ناکامی و بد رفتاری است؛ همه ما در طول زندگی با موقعیت های خشم برانگیز روبرو شده ایم.اشکال خشم این است که اگرچه بخشی از زندگی است ولی ما را از رسیدن به اهداف خود باز میدارد و علت این که افراد درباره ی خشم دچار تعارض و تضاد هستند، همین نکته است.
از یک طرف خشم پاسخ طبیعی انسان است از طرف دیگر میتواند روابط بین فردی را مختل کند.در حقیقت خشم،هیجان شایعی است که بیشتر نسبت به دوستان و نزدیکانی که نتوانستند انتظارات و خواسته های ما را بر آورده سازند،تجربه میشود.هیجان هایی که بیشتر با خشم همراه است عبارتند از: عصبانیت،خشونت،خصومت،کینه توزی،غضب،تنفر،تحریک،حسادت،رنجش،غرض ورزی،تحقیر و ناراحتی بیشتر افراد،ابراز خشم خود را حالتی ناخوشایند میدانند. بیشترین واکنش افراد به ابراز خشم خود احساس تحریک پذیریف خصومت، عصبانیت،رضایت و خوشنودی،خوشحالی،سرحالی،پیروزمندی،اعتماد و تسلط می باشد؛ازسوی دیگر خشم مضراتی همانند تنش،ناراحتی های بدنی،احساس درماندگی،تنهایی و انزوا دری دارد.
آنچه که باعث توجه محققان به کنترل خشم شده است،اثرات نامطلوب و ناخوشایند آنبه رفتار بین فردی و حالت درونی و روانی افراد است. عدم مهار خشم علاوه بر اینکه میتواند باعث ایجاد مشکلات بین فردی وجرم،بزه و تجاوز به حقوق دیگران شود،میتواند درون ریزی شده و باعث عنواع مشکلات جسمی و روانی مثل زخم معده،سردردهای میگرنی و افسردگی گردد.
برخی از مشکلات جدی اجتماعی مانند کودک/همسرآزاری واشکال مختلف کشمکش بین گروهی به روشنی ریشه در خشم و ناتوانی در مهار بر انگیختگی خشم دارد.
باتوجه به اثرات ناخوشایند خشم،مدت بسیاری است که عصبانیت وخشونت به عنوان مشکل تلقی شده . نیز به بررسی های بالینی و قانونی دارد.افرادی که در مهار خشم خود دچار مشکل میشوند و اغلب رفتارهای خشن از خود بروز میدهند،تحت روش های درمانی متعددی قرار میگیرند. محققان زیادی در پی یافتن تمهیدات و روشهایی برای کنترل خشم ودرمان آن بوده اند. یکی از دیدگاه های شناختی رفتاری که کارایی آن در درمان و مهار عقلانی خشم تأیید شده دیدگاه الیس و درمان عقلانی،رفتاری،عاطفی(REBT) است.
در این دیدگاه خشم به علت تأثیر افکار غیر منطقی بر احساسات و رفتار افراد ایجاد می شود و درمان خشم نیز به وسیله ی تصحیح افکار غیر منطقی و جایگزین نمودن افکار منطقی صورت میگیرد(الیس 1998).
با توجه به موارد فوق این پژوهش تأثیر اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر کنترل خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد تحت درمان نگهدارنده با متادون انجام شده است.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل بود و بر روی 12 نفر از بیماران مراجعه کننده به کلینیک درمان اعتیاد گلستان نوین شهر مشهد بطور تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش به مدت 10 جلسه 45 دقیقه ای در معرض گروه درمانی شناختی قرار گرفتند .
ابزار گرد آوری دادها، مقیاس درجه بندی خشم اسپیلبرگر(1999) مورد استفاده قرار گرفت .یک ابزار مداد کاغذی و دارای 57 ماده است که شامل شش مقیاس 1 مقیاس حالت خشم (15) ومقیاس صفت خشم (10)مقیاس واکنش و کنترل و بیان خشم و یک نمره کلی خشم می باشد.نتایج پژوهش تجزیه و تحلیل دادها با آزمون تحلیل کواریانس و به کمک نرم افزار SPSS انجام شد.
یافته ها
دامنه سنی آزمودنی ها بین 20 تا 45 سال با میانگین سنی 52/5 ± 83/35 (گروه آزمایش) و میانگین سنی 75/5 ± 50/32 (گروه کنترل) بود. در جدول (1) شاخص های توصیفی متغیر خشم و مؤلفه های آن ارایه شده است. آنگونه که جدول نشان می دهد میانگین نمره خشم و مؤلفه های آن در پس آزمون گروه آزمایش نسبت به پس آزمون گروه کنترل کاهش قابل ملاحظه ای داشته است.
جدول (1): میانگین و انحراف معیار گروه آزمایش و کنترل در پیش آزمون و پس آزمون خشم و مؤلفه های آن
| آزمونها
گروه |
پیش آزمون | پس آزمون | ||||
| تعداد | میانگین | انحراف استاندارد | میانگین | انحراف استاندارد | ||
| نمره کلی خشم | آزمایش | 6 | 67/125 | 86/7 | 00/75 | 17/10 |
| کنترل | 6 | 50/128 | 81/14 | 50/123 | 83/15 | |
| حالت خشم | آزمایش | 6 | 83/29 | 86/8 | 66/17 | 55/7 |
| کنترل | 6 | 66/31 | 30/9 | 16/30 | 13/7 | |
| صفت خشم | آزمایش | 6 | 16/26 | 11/4 | 116/16 | 65/3 |
| کنترل | 6 | 00/24 | 05/5 | 83/24 | 65/3 | |
| کنترل و بیان خشم | آزمایش | 6 | 66/69 | 45/4 | 16/41 | 21/9 |
| کنترل | 6 | 83/72 | 19/11 | 50/68 | 98/10 | |
نتایج بررسی پیش فرض های آماری نشان داد که پیش شرط تساوی واریانسها (با استفاده از آزمون لوین) و آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون برای گروه های آزمایش و کنترل در نمره کلی خشم و سه خرده مقیاس آن یعنی حالت خشم، صفت خشم و بیان و کنترل خشم یکسان است (تعامل بین شرایط آزمایشی و متغیر همپراش معنی دار نیست) و استفاده از تحلیل کواریانس بلا مانع است (05/0 P > ).
جدول1: نتایج بررسی پیش فرض های آماری
| F df1 df2 P-value | |||
| نمره کلی خشم | شرط تساوی واریانسها (با استفاده از آزمون لوین) 56/0 1 10 47/0
آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون 60/1 1 …. 24/0 |
||
| حالت خشم | شرط تساوی واریانسها (با استفاده از آزمون لوین) 15/0 1 10 70/0
آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون 009/0 1 …. 92/0 |
||
| صفت خشم | شرط تساوی واریانسها (با استفاده از آزمون لوین) 72/1 1 10 21/0
آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون 94/2 1 …. 12/0 |
||
| بیان و کنترل خشم | شرط تساوی واریانسها (با استفاده از آزمون لوین) 08/0 1 10 78/0
آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون 13/0 1 …. 72/0 |
||
در جدول (2) نتایج ANCOVA شامل مجموع مجذورات (SS)، میانگین مجذورات (MS)، مقدار F درجات آزادی (df )، سطح معنی داری (p) و مجذور اتای سهمی Ŋ2 جهت تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر کنترل خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد تحت درمان نگهدارنده با متادون ارایه شده است.
جدول (2) خلاصه ANCOVA برای تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر کنترل خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد با کنترل نمره خشم پیش آزمون
| منابع تغییرات SS df MS F P Ŋ2 |
| نمره های خشم پیش آزمون 34/66 1 34/66 35/0 56/0 04/0 |
| اثر اصلی (درمان) 06/6763 1 06/6763 69/35 001/0 79/0
خطای باقی مانده 15/1705 9 46/189 |
نتایج ANCOVA نشان می دهد که با حذف اثر نمره های خشم پیش آزمون به عنوان متغیر همپراش اثر اصلی درمان بر نمره های خشم پس آزمون معنی دار است. به عبارت دیگر جدول نشان می دهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین هاي نمرات خشم شرکت کنندگان (آزمایش – کنترل) برحسب عضویت گروهی در مرحله پس آزمون با 99 درصد اطمینان معنی دار می باشد (01/0 P < ). میزان تأثیر این مداخله 79/0 بوده است. بررسی میانگین های تعدیل شده نشان داد که میانگین نمره خشم گروه آزمایش (64/5 ±30/75) در مقایسه با میانگین نمره خشم گروه کنترل (46/5± 19/123) کاهش بیشتری داشته است.
در جدول (3) نتایج ANCOVA جهت تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر کنترل حالت خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد تحت درمان نگهدارنده با متادون ارایه شده است.
جدول (3) خلاصه ANCOVA برای تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر کنترل حالت خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد با کنترل نمره حالت خشم پیش آزمون
| منابع تغییرات SS df MS F P Ŋ2 |
| نمره های حالت خشم پیش آزمون 16/336 1 16/336 83/14 004/0 62/0 |
| اثر اصلی (درمان) 50/380 1 50/380 87/16 003/0 65/0
خطای باقی مانده 00/204 9 66/22 |
نتایج ANCOVA نشان می دهد که با حذف اثر نمره های حالت خشم پیش آزمون به عنوان متغیر همپراش اثر اصلی درمان بر نمره های حالت خشم پس آزمون معنی دار است. به عبارت دیگر جدول نشان می دهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین هاي نمرات حالت خشم شرکت کنندگان (آزمایش – کنترل) برحسب عضویت گروهی در مرحله پس آزمون با 99 درصد اطمینان معنی دار می باشد (01/0 P < ). میزان تأثیر این مداخله 65/0 بوده است. بررسی میانگین های تعدیل شده نشان داد که میانگین نمره حالت خشم گروه آزمایش (95/1 ±25/18) در مقایسه با نمره حالت خشم گروه کنترل (95/1 ± 58/29) کاهش بیشتری داشته است.
در جدول (4) نتایج ANCOVA جهت تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر کنترل صفت خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد تحت درمان نگهدارنده با متادون ارایه شده است.
جدول (4) خلاصه ANCOVA برای تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر کنترل صفت خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد با کنترل نمره صفت خشم پیش آزمون
| منابع تغییرات SS df MS F P Ŋ2 |
| نمره های صفت خشم پیش آزمون 27/4 1 27/4 29/0 59/0 03/0 |
| اثر اصلی (درمان) 63/196 1 63/196 67/13 005/0 60/0
خطای باقی مانده 39/129 9 37/14 |
نتایج ANCOVA نشان می دهد که با حذف اثر نمره های صفت خشم پیش آزمون به عنوان متغیر همپراش اثر اصلی درمان بر نمره های صفت خشم پس آزمون معنی دار است. به عبارت دیگر جدول نشان می دهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین هاي نمرات صفت خشم شرکت کنندگان (آزمایش – کنترل) برحسب عضویت گروهی در مرحله پس آزمون با 99 درصد اطمینان معنی دار می باشد (01/0 P < ). میزان تأثیر این مداخله 60/0 بوده است. بررسی میانگین های تعدیل شده نشان داد که میانگین نمره صفت خشم گروه آزمایش (57/1 ±32/16) در مقایسه با نمره صفت خشم گروه کنترل (57/1 ± 68/24) کاهش بیشتری داشته است..
در جدول (5) نتایج ANCOVA جهت تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر بیان و کنترل خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد تحت درمان نگهدارنده با متادون ارایه شده است.
جدول (5) خلاصه ANCOVA برای تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر بیان و کنترل خشم بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد با کنترل نمره بیان و کنترل خشم پیش آزمون
| منابع تغییرات SS df MS F P Ŋ2 |
| نمره های بیان و کنترل خشم پیش آزمون 55/43 1 55/43 40/0 54/0 04/0 |
| اثر اصلی (درمان) 78/2031 1 78/2031 56/18 002/0 67/0
خطای باقی مانده 78/984 9 42/109 |
نتایج ANCOVA نشان می دهد که با حذف اثر نمره های بیان و کنترل خشم پیش آزمون به عنوان متغیر همپراش اثر اصلی درمان بر نمره های بیان و کنترل خشم پس آزمون معنی دار است. به عبارت دیگر جدول نشان می دهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین هاي نمرات بیان و کنترل خشم شرکت کنندگان (آزمایش – کنترل) برحسب عضویت گروهی در مرحله پس آزمون با 99 درصد اطمینان معنی دار می باشد (01/0 P < ). میزان تأثیر این مداخله 67/0 بوده است. بررسی میانگین های تعدیل شده نشان داد که میانگین نمره بیان و کنترل خشم گروه آزمایش (31/4 ±55/41) در مقایسه با نمره بیان و کنترل خشم خشم گروه کنترل (31/4 ± 11/68) کاهش بیشتری داشته است..
بحث و نتیجه گیری:
با توجه به پژوهش فوق و نتایج بدست آمده میانگین نمره خشم و مؤلفه های آن در پس آزمون گروه آزمایش نسبت به پس آزمون گروه کنترل کاهش قابل ملاحظه ای داشته است.
میانگین نمره حالت خشم گروه آزمایش در مقایسه با نمره حالت خشم گروه کنترل کاهش بیشتری داشته است.
میانگین نمره صفت خشم گروه آزمایش در مقایسه با نمره صفت خشم گروه کنترل کاهش بیشتری داشته است.
میانگین نمره بیان و کنترل خشم گروه آزمایش در مقایسه با نمره بیان و کنترل خشم گروه کنترل کاهش بیشتری داشته است.
بر مبنای این پژوهش و سایر پژوهش های انجام شده می توان تأثیرگروه درمانی بر کنترل کنترل خشم بیماران مورد تأیید قرار گرفت.
نتایج این پژوهش با تحقیقات طاهره قربانی (1389)، کیانوش شیرازی(1389)، سودابه بساک نژاد(1389)، شریفی زاده(1389)، سیروس سروقد و احمد صادقی (1389)، دکتر سید احمد احمدی، محمد رضا عابدی مطابقت دارد.
در مجموع با توجه به یافتهای این پژوهش می توان چنین استنباط کرد که آموزش گروه درمانی شناختی در کنترل خشم بیماران تحت درمان متادون مؤثر بوده است. با توجه به فراوانی مشکل خشم و تأثیر نامطلوب آن بر سازش یافتگی و تأثیری که در ادامه مطلوب درمان سوء مصرف کنندگان مواد دارد توصیه می شود دوره های آموزشی کنترل خشم مورد توجه قرار گیرد.
منابع
احمدی _سید احمد(1379)مقدمه ای بر مشاوره و روان درمانی
الاهیاری عباسعلی(1376)تعین پرخاشگری نوجوانان بر حسب مؤلفه های شخصیت
کاپلان سادوک(1375)خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری روانپزشکی بالینی ترجمه پور افکاری
نلسن و ایزرایل( 1376 )اختلال های رفتاری کودکان
